मीरा राजभण्डारी अमात्य नेवाः समाजय् नगरया रक्षा यायेमा धकाः थीथी कुनय् अजिमा द्यःपिं पलिस्था यानातःगु दइ । अजिमा द्यः धइम्ह हे नेवाःतय् धाथेंयाम्ह द्यः खः । थ्व हे अजिमा द्यःयाथाय् पाःलाः च्वनीपिं सकलें द्यःला समाजया जःत खः । तर थौं विडम्बना स्वयादिसँ, मुक्कं नगर व नगरवासीया रक्षा याइम्ह अजिमा द्यःयाथाय् पाःलाः च्वनीपिं द्यःलात थः हे धाःसा जिवंकाःछिं असुरक्षित जुयाः म्वाये मालाच्वंगु दु । वि.सं. २०७२ सालया भुखाय् लिपा ला उमिगु अवस्था झन् हे दयनीय जूवंगु दु । ख्वपया भेलुखेलय् च्वंगु टीनया छगू चीधंगु छाप्रोचा । अले अन दुने थ्व पुसया चिकुलाय् नं ख्वाउँक च्वनाच्वंम्ह ६५ दँया मय्जु सानु मैं । छाय् अज्याःगु छाप्रोय् च्वनाच्वंगु जुइ ? छेँ दना–छ्वःसा ला जिउ नि । थज्याःगु सुझाव ला वय्कःयात यक्वस्यां बीधुंकूगु दु । तर बियां छु यायेगु ? थन छाप्रो दनेगु ज्या धाःसा वय्कःया यःसां नं दने फइगु अवस्था मदु । छाय् ?वय्कलं लिसः बियादी, ‘पूर्जा हे मदु ।’दुई पैसा जक दुगु उगु चिकिचाकूगु जग्गाय् गुगुं इलय् वय्कःया छखा छेँ नं दुगु खः । तर ०७२ सालया तःभुखाचं उगु छेँ थुनाबिल । छेँ दुंपिं मेमेपिं नं दु । मेपिंसं ला छेँ दुन धकाः सरकारपाखें बीगु राहत नं काल, अनुदान नं काल, गुलिस्यां ला छेँ नं दन । तर वय्कलं छेँ दनेत सरकारं बीगु न्यय्द्वः व लिपा बिउगु निगू लाख तकाया राहत काये मखं । कारण धाःसा व हे – पूर्जा मदु । भुखाय् पीडित हे मखुपिंसं समेत राहतया दां व सामान भाग थयाच्वंगु इलय् वय्कः भुखाय्पाखें शतप्रतिशत पीडित खयां नं छेँया पूर्जा मदु धइगु त्वहःया कारणं राज्यपाखें बीगु फुक्क हे राहतपाखें बञ्चित जुइमाल । सानु मैं ला थ्व हविगतया छगू नमूना जक खः । पूर्जा मदुगु हे कारणं छेँ दुंसां नं राज्यपाखें बीगु राहतं बञ्चित जुइमाःपिं द्यःलात सलंसः दु । ख्वप नपा वडा नं. ५ स्थित भेलुखेलय् जक ८७ खा छेँया लालपूर्जा मदु । उकिं उमिसं भुखाचं छेँ दुनेधुंकाः छ्यं सुचुकेगु लागिं छतँजाःगु टहरा छगू छगू दयेकाः च्वनाच्वंगु दु । टहराया च्वय् च्वंगु जस्ताया पातां बर्खां ला च्वनां च्वने हे मजीक तांन्वयेका बी । चिकुलां नं टपटप सुतिलः ज्वयाः च्वने मफयेका बी । हालत थुलि खराब जुइधुंकाः नं न उमिसं छेँ दनेत सरकारी राहत काये खं, न थःपिंसं हे छेँ दनेगु ज्या याये खं ।थःगु छेँया पूर्जा कायेगु लागिं उमिसं कुतः मयाःगु नं मखु । न्यनेगु जक खःसा उमिसं पूर्जाया लागिं याःगु कुतःया ताःहाकःगु बाखं हे बने जुइ । सानु मैंया श्रीमानं थःगु छेँया पूर्जा कायेगु लागिं धावे मजूगु धइगु ज्याकू हे मदु । ३४ दँ तक लगातार जुयाच्वनं नं वय्कलं पूर्जा काये मखं । आखिरय् पूर्जा स्वये मखंक हे वय्कः मंत । वय्कःया जीवनया छगू जक लक्ष्य धइगु छेँया पूर्जा कयाः ढुक्क जुइक च्वनेगु खः । व गबलें पूमवन । चुनाव वइ । हरेक चुनावय् थ्व द्यःलातय्सं याइगु माग वहे छता, छेँयागु पूर्जा कया बी माल । उम्मेदवारतय्सं पूर्जा कया बीगु बचं बी । तर चुनाव सिधयेकाः हानं लिहां वइ मखु । न त्याःम्ह वइ, न बूम्ह वइ । उकिं ‘चुनावय् वइपिंसं’ पूर्जा कया बी धइगु विश्वास नं उमिके मदया वनाच्वंगु दु ।थज्याःगु २÷२ पैसाय् दनातःगु छेँ जक भेलुखेलय् ८७ खा दु । समस्या गुलि जटिल धायेबलय् थज्याःगु गुलिखे छेँ तकं अंशबण्डा यायेमाःगु अवस्था दु । तर पूर्जा मदुगु कारणं अंशबण्डा नं याये मछिं । न्ह्याक्व हे मछिंसां छखा हे छेँय् छगू स्वयां अप्वः परिवार च्वनाच्वने मालाच्वन । वि.सं. २०२१ सालय् नापी वःबलय् थनया आखः मसःपिं द्यःलात पुलिस वल धकाः छेँ त्वःताः बिसिउँ वंगु जुयाच्वन । तत्कालिन पञ्चायती व्यवस्थाया दमन बारे न्यनातःपिं सोझापिं द्यःलात नापी वःपिं सरकारी कर्मचारीया न्ह्यःने उपस्थित तकं जुइ मफयेवं कर्मचारीतय्सं थ्व क्षेत्रयात हे सार्वजनिक जग्गा धकाः च्वयाथकल ।वि.सं. २०४२ सालय् हानं नापी वःबलय् थ्व थासय् न्हापा हे नापी जुइधुंकल धकाः पुनः नक्सांकन यायेगु ज्या मजुल । वयां लिपा छुं जागरुक द्यःलात जानाः लालपूर्जाया लागिं पहल जूगु खः । तर पहल न्ह्यःने न्ह्यानाच्वँच्वं हे देशय् प्रजातान्त्रिक आन्दोलन जुल । थ्व घाराघुरुइ द्यःलातय् पूर्जा कायेगु ज्या अलपत्र जुल । प्रजातन्त्र वयेधुंकाः थ्व पहल हानं सुरु जुल । तर देशय् न्ह्यानाच्वंगु जनयुद्धं यानाः थ्व पक्रिया हानं दथुइ तुं दित । वयां लिपा २०६२/६३ या आन्दोलन, स्थानीय निकायया चुनाव जुइ मफुगु, संविधान जारीया विवाद आदि आदि राजनीतिक उथलपुथलं यानाः पूर्जा कायेगु ज्यायात लिउने लिउने घ्वाना यंकल । पूर्जा ल्हातय् लाके मफु । २०७२ सालया तःभुखाय् दकलय् तःधंगु प्रहार जुयाः छ्यनय् दिउ वल । अबलय् ला पूर्जा जक मदुगु खः । आः ला छेँ नं मंत । छेँ धस्वाके धाःसा पूर्जां पनाबिल ।नेवाः समाजया छगू अतिकं पुलांगु जातीय समुदाय खः द्यःला । अन्वेषक रास जोशीया धापू कथं द्यःला धइपिं थ्व नेपाःगालय् दकलय् न्हापां च्वं वःपिं न्हापांम्ह आदिवासी जुइमाः । नेवाः समाजय् दुथ्याःपिं शाक्य, वज्राचार्य, श्रेष्ठ, मानन्धर, खड्गी आदि जाति गनं गनं गबलय् गबलय् वल धइगु इतिहास दुसां द्यःलात गबलय् गनं वल धइगु छुं इतिहास मदु । सम्भवतः थुपिं थ्वहे भूमिया धाथेंयापिं भूमिपुत्र जुइमाः धइगु खँ भाजु जोशीया सफू ‘नेवाः समाजय् द्यःला’ य् उल्लेख जुयाच्वंगु दु । छुं नं थासय् वस्ती विकास धइगु खुसिया सिथंनिसें जुयावनीगु खः । लः दुगु थासय् जक मनूया वस्ती विकास जुइगु जुयाः उपिं फयांफछि खुसि दुथाय् हे च्वनेत स्वइ । नेपाःगाःया बागमति, बिष्णमति खुसि सिथय् च्वनीपिं जाति धइपिं द्यःलात हे खः । अय्जुयाः नं द्यःला हे नेपाःगाःया न्हापांयापिं आदिवासी समुदाय जुइमाः धकाः अनुमान यायेछिं ।उकथं नेपालय् हिन्दू धर्म वा बुद्ध धर्म दुहां वये न्ह्यवंनिसें अस्तित्वय् दुगु व थनया आदिवासी नेवाःतय्सं पुज्याना वयाच्वंपिं थीथी अजिमा द्यः व आजुद्यःयाथाय् पाःलाः च्वनीपिं नं द्यःला हे खः । उकिं नं द्यःला हे थ्व नेपाःगाःया शुरुवातयापिं आदिवासी जुइमाः धकाः धायेगु थाय् दु । तर थौं विडम्बना स्वयादिसँ, गुमिसं थ्व स्वनिगलय् न्हापांगु वस्ती दयेकाः थुकियात थौं छगू महानगर तक जुइगु आधार निर्माण यात, थौं उपिं थःगु हे आदिभूमिइ छकू भूमि तक हे मदयेकाः च्वने मालाच्वन । पुस्तौंनिसें च्वनावःगु छकू भूमिया नं लालपूर्जा मदुगुलिं व भूमि तकं थःगु धकाः दावी यायेगु अधिकारं बञ्चित जुइ मालाच्वन ।थौंकन्हय् गनं गनं वयाः थनया खुसि सिथय् च्वंगु जग्गा अधिकरण यानाः च्वनाच्वंपिं पिनेयापिं सुकुम्बासीतय्सं थःपिंत वैकल्पिक आवासया व्यवस्था यानाबीमाः धकाः आन्दोलन यानाच्वंगु दु । राजनीतिक दलया नेतातय्सं उमिगु मागयात सम्बोधन यासें आः स्वनिगः दुने हे सुकुम्बासीत च्वनेगु छगू तःधंगु आवास भवन तकं निर्माण यानाच्वंगु दु । तर थ्व हे स्वनिगःया भूमिपुत्र जुयाच्वंपिं द्यःलातय् सवालय् धाःसा आः तक न गुगुं राजनीतिक पार्टीं पहल यात, न सुं राजनीतिक नेतां जिम्मेवारी काल ।पहिचानया आन्दोलनय् द्यःला विगतय् राज्यं विभेद व बहिष्करण यानाः शिक्षाया पहुँचपाखें समेत तापाक तयाबिउगु कारणं थ्व समुदाय राज्य व समाजपाखें काये दइगु सुविधा व सम्मानपाखें आः तक नं बञ्चित जुइ मालाच्वंगु दु । उकिं अधिकांश द्यःलात आः नं अशिक्षित अवस्थाय् हे लानाच्वंगु दनि । द्यःला धाल कि हेपे याइगु जुयाः स्कूल ब्वं वंसां उमिसं थःगु जात सुचुके माःगु अवस्था दु । स्कूलय् आखः ब्वंकेत दाजुं द्यःला थर सुचुकाः ‘नेपाली’ थर तयाः आखः ब्वंकातःम्ह छम्ह ल्याय्म्ह खः भाजु नवीन द्यःला । आदर्श विद्या मन्दीरय् भर्ना यानाबिउगु कारणं आखः ब्वने खंम्ह १९ दँया नवीन द्यःलां उकुन्हु १२ कक्षा नं पास यात । थौंकन्हय्या ल्याय्म्ह पुस्ता स्वयां फरक नवीनया आपालं ई थौंकन्हय् थःगु पुस्ताया इतिहास, थाय्बाय् व म्हसीका मालेज्याय् वनाच्वंगु दु । विगतय् दाजुं ब्वंकेगु हे लागिं जात सुचुकाबिउगु अबलय्या आवश्यकता खःसां आः वयाः धाःसा नवीनयात ययाच्वंगु मदु । थुकिं यानाः थःगु म्हसीका लोप जूगु वय्कःया बिचाः दु । उकिं थौंकन्हय् वय्कः लगायत मेपिं नं सचेत द्यःला समुदायया ल्याय्म्हत थःगु हे वंशज कथंया थर तयेगु व ‘नेपाली’ लगायत मेमेगु छद्म थर परिवर्तन यानाः ‘द्यःला’ तयेकेगु अभियानय् लगे जुयाच्वंगु दु । द्यःलायात राज्यं दलित कोलमय् तःगु नं वय्कःयात ययाच्वंगु मदु । ‘समाज रुपान्तरित जुइधुंकल, न्हूगु संविधान वयेधुंकल, अले हानं छाय् दलित ?’ वय्कलं न्ह्यसः तयादी । नेवाः देय् दबूया महासचिव भाजु माइलाबाबु द्यःला नं थुगुसी थःपिंत दलित धाःगु स्वीकार मयाःगु कारणं हे प्रतिनिधिसभाया चुनावय् समानुपातिक उम्मेदवार जुइ मखंगु खः । ‘जिमित ला जिमिगु पहिचान खः । पहिचानया न्ह्यःने पद छुं तःधंगु खँ मखु,’ माइलाबाबुं धयादी । Source:http://nepalbhasatimes.com/794